Waluty alternatywne (część I).… czyli Local Exchange Trading Systems w Niemczech
Zaktualizowano: 16 sie 2020
Dosyć często zawodowo podróżuję po Europie, realizuję projekty infrastruktury przemysłowej. Zauważyłem, że na Zachodzie, a szczególnie w Szwajcarii, ludzie osobliwie dużą uwagę przywiązują do pieniądza. Jeśli go masz wówczas posiadasz zdolność do wymiany dóbr z innymi ludźmi. Jeśli nie masz pieniądza wówczas nie posiadasz zdolności wymiany dóbr z innymi ludźmi i zostajesz wyłączony ze wspólnoty. Posiadanie pieniądza warunkuje twój udział w życiu społecznym.
.
Posiadanie pieniądza jest jedynym technicznym kryterium przynależności do społeczeństwa. Masz pieniądz – należysz do społeczeństwa, nie masz – nie należysz.
.
Czy istnieją inne alternatywne sposoby wymiany dóbr w społeczeństwie? Oczywiście, wymiana dóbr następuje zawsze w wyniku umówienia się osób biorących udział w wymianie. Pieniądz banku centralnego jest mechanizmem tradycyjnej formy wymiany, sterowanym centralnie. Do największych jego wad i powstających w jego wyniku problemów społecznych należy narastający potęgowo jego przyrost wartości w czasie. W efekcie tego procesu bogaci są coraz bogatsi, a biedni coraz biedniejsi. Podział na biednych i bogatych stale się pogłębia.
.
Lekarstwem na tę patologię wydają się być Lokalne Systemy Wymiany Handlowej (ang. LETS – Local Exchange Trading Systems). Ich funkcjonowanie odwołuje się do podstawowego dla wspólnoty mechanizmu wymiany dóbr. Niekiedy związane jest to z emisją pieniądza, ale emisja pieniądza nie jest warunkiem koniecznym funkcjonowania takich wspólnot.
.
Pierwsze takie wspólnoty powstawały już w XVIII wieku. Na początku XIX wieku ich rozwój był odpowiedzią na drapieżną działalność spółek handlowych kapitalistycznego porządku świata. Autorem jednego z pierwszych projektów był Robert Owen (1771-1858). Od 1790 roku był kierownikiem przędzalni wełny w Lancashire, później w New Lanark (Anglia). Potem wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie w 1825 roku założył gminę komunistyczną New Harmony w Stanie Indiana. Jego zamysł polegał na tym, aby zlikwidować „niesprawiedliwe” pieniądze, a wynagrodzenia robotników wypłacać w talonach zwanych „godzinami” (Hours). W ten sposób, po przepracowaniu ośmiu godzin robotnik otrzymywał talon „8 Hours”, za który mógł nabyć inne dobra od wspólnoty. Projekt New Harmony wskutek konfliktów w kierownictwie bardzo szybko upadł, a Owen w 1827 roku wrócił do Anglii.
Zamysł Owena odżył po wielu latach w miejscowości Ithaca (stan Nowy Jork), gdzie zgodziło się do niego przystąpić 90 osób. W październiku 1991 roku wydrukowano pierwszą serię 1500 Hours i 1500 Halfhours i od listopada 1991 roku wyemitowano je jako lokalną walutę. 1 Hour ~ 10 $. Szacuje się, że od 1991 roku wyemitowano Hours o wartości kilku milionów dolarów, system obejmuje kilka tysięcy osób i ponad 500 obszarów biznesowych.
.
Wzorując się na Owenie realizował podobny projekt Francuz Pierre Joseph Proudhon (1809-1865). Proudhon podjął próbę stworzenia banku o zerowym oprocentowaniu. Zbudował podstawy systemu pomocy wzajemnej, którego zasady są do dziś stosowane w zakładach ubezpieczeń wzajemnych.
.
Renesans Lokalnych Systemów Wymiany Handlowej nastąpił w Kanadzie w latach 80-tych. Było to związane z ówczesną recesją i wysokim lokalnym bezrobociem. LETS-y miały być skutecznym lekarstwem na te problemy – poświęcę temu osobny artykuł.
.
Państwem, w którym rozwój LETS nastąpił w największym stopniu są Niemcy. Pierwsze nowoczesne Lokalne Sieci Wymiany Handlowej powstały w latach 80-tych XX wieku. W roku 1995 w Niemczech funkcjonowało prawie 60 LETS-ów, w 1996 – 114, w 2002 – około 350. Większość LETS-ów zrzeszona jest w niemieckiej sieci walut lokalnych Regiogeld e. V. (http://regionetzwerk.blogspot.com/)
.
Na rysunku obok złotymi pinezkami oznaczono niektóre miejsca funkcjonowania walut lokalnych w Niemczech (stan na wrzesień 2010 r.). Idąc od północy są to: Kannwas – Schleswig – Holstein (Kilonia, Schleswig, Hamburg i inne);
Roland-Regional – Brema; Oderblüte - Schwedt (Oder); Havelblüte – Poczdam i Branderburgia; Steintaler – Ämter Ziesar, Lehnin, Beelitz, Treuenbrietzen; Urstromtaler – Saksonia-Anhalt; Bethel-Euro – Bielefeld; Engelgeld – Wittenberg, Saksonia Anhalt; Augusta – Göttingen i południowa Dolna Saksonia (Kreiensen, Wahlsburg, Gandershm, Diemarden, Landolfshausen, Rosdorf, Uslar-Volprieh., Behrensen, Adelebsen); Kirschblüte – Witzenhausen, Północna Hesja; Coin (statt) – Witten, Zagłębie Ruhry; Bergtaler – Bergisches Land (Wuppertal i okolice); Bürgerblüte – Kassel, Schauenburg, Elmshagen, WOH-Altenhasungen, Immenhausen, Felsberg, Volkmarsen, Staufenberg, Escherode, Grebenstein; Elbtaler – Region Drezdeński (Drezno i gminy w okolicach Miśni); Zschopautaler – Region Mittweida, Frankenberg, Waldheim, Heinichen, Flöha, Augustusburg; Der Zeller – Zell nad Mozelą; Pälzer – Palatynat (Kaiserslautern, Speyer, Edenkoben, Lingenfeld, Erfweiler, Grünwald, Dudenhofen, Römerberg, Hanhofen, Ludwigshafen, Ebertsheim, Schifferstadt, Neustadt/Weinstrasse, Hockenheim, Göcklingen, Landau, Klingenmünster,
Edesheim, Bad Bergzabern, Gleishorbach); Carlo – Karlsruhe, Stutensee, Bad Herrenalb, Graben-Neudorf, Durlach, Grötzingen; Rössle Regional – Stuttgart; Hallertauer – Pfaffenhofen, Au in der Hallertau, Rohrbach, Geisenfeld, Reicherthausen, Wolnzach-Lohwinden, Baar-Ebenhausen, Vierkirchen; Lechtaler – Augsburg i okolice (Bertoldsheim, Gersthofen, Königsbrunn, Hiltpoltstein, Meitingen, Mering, Affing, Diedorf, Welden); Regio – Monachium; Donautaler – Riedlingen, Bad Saulgau, Wilfingen, Neufra, Grüningen, Hayingen, Hohentengen-Eichen, Oberwachingen, Uttenweiler, Zwiefalten, Göffingen, Langenenslingen, Unlingen, Haitingen, Obermarchtal, Andelfingen, Dürmentingen, Altheim, Betzenweiler); Oberland-Regio – Wolfratshausen-Bad Tölz; Regio – Ostallgäu; Chiemgauer – Chiemgau, w okręgach Rosenheim i Traunstein około 600 przedsiębiorstw i 200 stowarzyszeń; Sterntaler – Freilassing, Bertesgadener Land; DreyEcker – Schopfheim, Rheinfelden, Waldshut, Lörrach (http://www.banktip.de/rubrik2/20340/4/uebersicht-von-regionalgeld-initiativen-in-deutschland.html).
Niektóre z tych walut jak na przykład Augusta w Göttingen, Roland w Bremie czy Chiemgauer w Chiemgau były używane już w XIX wieku. Większość z przedstawionych powyżej walut regionalnych jest wymieniana na Euro w proporcji 1 do 1, większość ma także pokrycie w Euro. Część z tych regionalnych walut ma formę bardziej kuponów niż waluty, ich akceptowalność jest dobrowolna. Część ma ważność ograniczoną do 1 roku od daty emisji, jak na przykład Bergtaler w Wuppertalu i jego okolicach. Część z walut traci nieznacznie na nominalnej wartości już po 3 miesiącach, niekiedy po 6 miesiącach.
Pokazany na obrazku powyżej Zschopautaler emitowany jest od roku 2007. W tym czasie w obiegu znalazły się pieniądze o wartości 379.916 Euro. 44 projekty zostały wsparte sumą 23.544 Euro, 120 przedsiębiorstw akceptuje płatności w Zschopautalerach.
.
Carlo jest regionalną walutą w Karlsruhe i okolicach. W samym mieście działa 5 punktów wymiany waluty, 60 placówek handlowych akceptuje walutę. Carlo traci co 3 miesiące 2% na wartości. Żeby zachować ważność na dalsze okresy kwartalne posiadacz musi kupić znaczek przedłużający ważność banknotu i nakleić go na jego odwrocie. Po roku Carlo całkowicie traci ważność. Jego posiadacz może wówczas wymienić go na Euro tracąc przy tym 5% jego wartości lub wymienić na nowy banknot Carlo. Przykładowo banknot 100 Carlo można wymienić na 95 Euro. Z tych 5 Euro/Carlo różnicy 3 Euro/Carlo są przeznaczane przez emitenta na cele gminy/wspólnoty takie jak domy dla kobiet, przedszkola czy popularne w Niemczech szkoły Rudolfa Steinera zwane także waldorfskimi. Pozostałe 2 Euro/Carlo przeznaczane są na cele emisji i administrowania walutą Carlo. Emitenci prowadzą własną stronę internetową http://www.carlo-regional.de/1.startseite/1/.
Chiemgauer (http://en.wikipedia.org/wiki/Chiemgauer, http://www.chiemgauer.info/) uchodzi za jedną z najbardziej znanych walut regionalnych w Niemczech. Została zainicjowana przez sześciu uczniów 10 klasy szkoły waldorfskiej w Prien am Chiemsee pod nadzorem nauczyciela akademickiego Christiana Gelleri’ego. W 2003 roku ta grupa inicjatywna założyła przedsiębiorstwo, które wyemitowało kupony uznawane przez ponad 500 przedsiębiorstw w Chiemgau oraz w okręgach Rosenheim i Traunstein (zamieszkałe przez 480.000 mieszkańców – 2008 r.).
.
Powstaniu Chiemgauera towarzyszył zamysł tworzenia nowych miejsc pracy, promocji imprez kulturalnych, edukacyjnych, związanych z ochroną środowiska oraz promocji zrównoważonego rozwoju, a także stymulowanie lokalnej ekonomii i wzmocnienie współpracy lokalnej społeczności.
.
W 2014 roku w użyciu było około 520 tysięcy Chiemgauerów akceptowanych przez 627 przedsiębiorstw i 3600 użytkowników, będących członkami stowarzyszenia Verein Chiemgauer e. V. Według niektórych źródeł użytkownikami Chimgauera jest 90 tysięcy osób (Spiegel on-line International; http://www.spiegel.de/international/spiegel/germany-s-local-currencies-economic-cure-or-fool-s-gold-a-469875.html).
Obrót Chiemgauerami wynosił w roku 2003 – 70.000 Euro, w 2006 – 1,45 mln Euro, w 2007 – 2,3 mln Euro, w 2008 – 3 mln Euro, w 2013 – 7 mln Euro (dokładnie 7.009.918 Euro). Łączne zyski z emisji waluty wynosiły 334.770 Euro, z tego: w 2006 – 16.800 Euro, w 2007 – 25.100 Euro.
.
Banknoty w obiegu występują w nominałach 1, 2, 5, 10, 20 i 30 Chiemgauerów (zabezpieczone są przed fałszowaniem giloszami i znakami wodnymi podobnie jak oficjalne waluty). Banknoty zachowują wymienialność na Euro w stosunku 1 do 1, ale wymieniając Chimgauery na Euro należy uiścić opłatę w wysokości 5%. 60% z tej kwoty idzie na potrzeby stowarzyszenia Verein Chiemgauer e. V., a 40% przeznaczone jest dla emitentów waluty na pokrycie kosztów emisji i zarządzania. Użytkownicy waluty ze względów formalnych są członkami stowarzyszenia Verein Chiemgauer e. V.
.
Utrzymanie banknotu w obiegu wymaga opłacenia, raz na 3 miesiące, rodzaju podatku zwanego demurrage. Wynosi on 2% wartości banknotu. Technicznie wykonywane jest to przez zakup i naklejenie na banknot odpowiedniego znaczka. Banknoty po dwóch latach używania podlegają wymianie na nowe, po 4 latach tracą ważność. Na rysunku obok przedstawiony został schemat funkcjonowania waluty Chiemgauer.
Chiemgauer występuje także w formie zapisu elektronicznego. Posiadaczom rachunków dopisywana jest dzienna waloryzacja w wysokości 0,02%, jednak nie więcej niż 7,3% w skali roku. Odsetki są naliczane jeśli Chiemgauery znajdują się na rachunku przynajmniej 3 miesiące.
Według danych Inicjatywy Chiemgauer czyli emitentów tej waluty jest ona 3 do 4 razy częściej w obrocie niż Euro. Emitenci Chiemgauera kooperują także z emitentami sąsiedniej waluty Sterntalera wypracowując zasady wzajemnej uznawalności. Planowane jest rozszerzenie wymienialności Chiemgauera na inne waluty lokalne. Emitenci prowadzą własną stronę internetową: https://www.chiemgauer.info/startseite/?no_cache=1. Dokładne dane finansowe zawarte są na stronie: http://www.chiemgauer.info/fileadmin/user_upload/Dateien_Verein/Chiemgauer-Statistik.pdf
.
Urstromtaler wprowadzony został w biednej Saksoni Anhalt w 2004 roku.
W opinii zwolenników pomaga on miastu przez promowanie lokalnego biznesu w walce z supermarketami i sklepami wielkich sieci. Z założenia przewidywany był jako środek płatniczy dla osób, które nie posiadają żadnych zasobów pieniężnych. Aby umożliwić takim osobom udział w społecznej wymianie dóbr zobowiązane one są do zadeklarowania usług, które na wezwanie będą rzeczywiście świadczyć. Urstromtalery można wprawdzie kupić za Euro, ale mają one pokrycie w zasadzie tylko w oferowanych usługach. W 2010 roku w obiegu znajdowało się 65 tysięcy Urstromtalerów. Banknoty zachowują ważność przez 6 miesięcy, po czym tracą na wartości 5%.